سرطان پانکراس چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

سرطان پانکراس یا سرطان لوزالمعده زمانی رخ می دهد که تغییرات ژنتیکی (جهش) در سلول های لوزالمعده منجر به تکثیر غیر طبیعی سلول ها و تومور زایی شود. گاهی توده های ایجاد شده خوش خیم (غیر سرطانی) هستند، اما در اکثر موارد تومور های لوزالمعده بدخیم و سرطانی می باشند. جهش های ژنتیکی در برخی موارد با الگوی ژنتیکی خاص از نسلی به نسل بعد منتقل می شوند.

به طور کلی سرطان پانکراس یکی از شایع ترین سرطان هایی است که سابقه خانوادگی نقش بسزایی در بروز آن دارد و حدود 10 درصد از موارد ابتلا به این سرطان، ارثی هستند. سرطان پانکراس به ندرت در مراحل اولیه قابل تشخیص است، زیرا تا قبل از پیشرفت بیماری، علائمی بروز نمی نماید. در صورتی که سابقه ابتلا به بیماری در خانواده وجود داشته باشد، بهترین راهکار برای پیشگیری از ابتلا ، مراجعه به مشاور ژنتیک است.

پانکراس یا لوزالمعده، یک غده کوچک است که در پشت معده قرار گرفته و عملکرد آن در بدن شامل هضم غذا و تنظیم سطح قند خون می باشد. برخی سلول های خاص در پانکراس هورمون های انسولین و گلوکاگون را ساخته و ترشح می کنند که این هورمون ها در تنظیم سطح قند خون دخیل هستند. انواع مختلفی از تومورها در پانکراس ایجاد می شوند که به طور کلی در دو گروه اصلی طبقه بندی می شوند، این گروه ها شامل:

• تومورهای برون ریز یا اگزوکرین (exocrine)

شایع ترین نوع تومورهای پانکراس بوده که شامل 93% موارد می باشد. آدنوکارسینوما شایع ترین نوع سرطان لوزالمعده است که در اغلب موارد از مجاری پانکراس آغاز می گردد. از انواع نادر سرطان پانکراس می توان به تومورهای کیستیک و سرطان سلول های آسینار اشاره کرد. در تومورهای کیستیک، تعدادی کیسه، حاوی مایع خاصی بر روی پانکراس ایجاد می شوند که اغلب خوش خیم هستند.

• نورواندوکرین (neuroendocrine) 

حدود 7% از تومورهای پانکراس را این گروه تشکیل داده و به اختصار به آنها NETs گفته می شود. برخی از NETs ها به تولید بیش از حد یک هورمون می پردازند. به عنوان مثال در انسولینوم، سرطان در سلول هایی رخ می دهد که وظیفه تولید و ترشح انسولین را برعهده دارند و با سرطانی شدن آنها، میزان تولید این هورمون افزایش می یابد.

البته باید توجه داشت سرطان پانکراس، انواع دیگری نیز دارد که بسیار نادر بوده و نحوه درمان آنها هم متفاوت می باشد. این موارد عبارتند از:

• پانکراتوبلاستوما

این نوع نادر از سرطان پانکراس اغلب در کودکان دیده شده که با بیماری های ژنتیکی مختلفی نظیر بک ویت ویدمن و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) همراهی دارد.

• سارکوم پانکراس
• لنفوم

علائم سرطان لوزالمعده (پانکراس) چیست؟

یکی از مشکلات مرتبط با سرطان لوزالمعده این است که احتمال بروز علائم اولیه سرطان پانکراس در آن بسیار کم است. اما به طور کلی علائمی که در اثر ابتلا به این بیماری ممکن است در فرد مبتلا مشاهده شوند عبارتند از:

• ادرار تیره رنگ؛
• زرد شدن رنگ پوست و سفید شدن چشم ها؛
• کاهش وزن بدون علت؛
• روشن شدن رنگ مدفوع؛
• کاهش اشتها؛
• احساس خستگی؛
• احساس درد در ناحیه بالایی یا میانی شکم و پشت.

تشخیص و درمان سرطان پانکراس (لوزالمعده)

سرطان لوزالمعده از جمله سرطان هایی است که تشخیص آن به دلایلی بسیار مشکل می باشد، این علل عبارتند از:

• عدم نمایش علائم در مراحل اولیه سرطان؛

• شبیه بودن علائم سرطان پانکراس به سایر بیماری ها؛

• پنهان بودن پانکراس در پشت سایر اندام ها مانند معده، روده کوچک، کبد، کیسه صفرا، طحال و مجاری صفراوی.

متداول ترین راه تشخیص سرطان لوزالمعده (پانکراس)، استفاده از آزمایشات و روش های تشخیصی است که تصویری از پانکراس را ارائه می دهند. به منظور انتخاب روش درمانی مناسب این بیماری لازم است که مرحله یا گرید سرطان مشخص شود. از جمله آزمایشاتی که در این مسیر می تواند به تشخیص سرطان لوزالمعده کمک کند می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• معاینه فیزیکی و بررسی سابقه خانوادگی؛

• آزمایش خون ؛

• آزمایش نشانگر تومور (Tumor Marker)؛

• MRI و سی تی اسکن؛

• اسکن PET: روشی برای یافتن تومورهای بدخیم در بدن؛

• سونوگرافی شکم؛

• سونوگرافی آندوسکوپی (EUS)؛

• کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) : روشی برای عکسبرداری با اشعه ایکس به منظور بررسی مجاری (لوله ها) که صفرا را از کبد به کیسه صفرا و از کیسه صفرا به روده کوچک می برند. چون گاهی اوقات سرطان لوزالمعده باعث باریک شدن این مجاری و انسداد یا کاهش جریان صفرا شده و عامل زردی خواهد بود؛

• کلانژیوگرافی ترانس کبدی از راه پوست (PTC): روشی که با استفاده از اشعه X به بررسی کبد و مجاری صفراوی پرداخته می شود.

زمانی که بحث درمان سرطان پانکراس مطرح می شود، عوامل متعددی بر آن اثر گذار هستند که پیش از شروع روند درمان باید مشخص شده باشند. این فاکتورها عبارتند از:

• مشخص کردن محل دقیق تومور؛

• تعیین گرید یا استیج سرطان؛

• آیا سرطان به دیگر اندام ها گسترش پیدا کرده است یا خیر.

پس از مشخص شدن این فاکتورها، با توجه به وضعیت بیمار روش های درمانی مختلفی در دسترس هستند که شامل موارد زیر می باشد:

• برداشتن ناحیه سرطانی با جراحی؛

• پرتو درمانی؛

• شیمی درمانی؛

• ایمنوتراپی؛

• درمان هدفمند.

در مجموع سرطان پانکراس علائم خاصی را در مراحل اولیه بروز نمی دهد و این امر باعث بالا رفتن احتمال فوت فرد بیمار، در اثر عدم تشخیص به موقع آن می گردد. با این حال می توان با داشتن یک سبک زندگی سالم، عدم مصرف سیگار و الکل، کاهش وزن و کنترل سطح قند خون خود، مانع از بروز چنین بیماری هایی شد.