تصلب شرایین یا آترواسکلروز چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

تصلب شرایین یا آترواسکلروز بیماری عروقی است که به علت تشکیل پلاک و رسوب، دیواره رگ ها تنگ و سخت می شود. در این مقاله چگونگی، علائم و درمان های این بیماری توضیح داده خواهد داد. در دنیای امروز، بیماری های قلبی و عروقی سهم بالایی از مرگ و میر افراد را به خود اختصاص می دهند و بسیاری از افراد نیز به دلیل سبک زندگی خود درگیر این بیماری هستند. انواع مختلفی از بیماری های قلبی وجود دارد که می توان آنها را با توجه به اینکه آیا بر ساختار یا عملکرد قلب تأثیر می گذارند، در چهار گروه عمده دسته بندی کرد که شامل:

1. بیماری عروق کرونری که به دلیل سخت شدن شریان ها (آترواسکلروز) رخ می دهد. بیماری عروق کرونر زمانی اتفاق می‌افتد که شریان‌های قلب باریک یا مسدود شوند. این حالت شایع ترین گروه از بیماری های قلبی است و باعث حملات قلبی و همچنین آنژین (درد قفسه سینه) می شود. علاوه براین بیماری عروقی درگیر کننده سایر رگ های خونی نیز می تواند با کاهش جریان خون، بر عملکرد قلب تأثیر بگذارد.

2. اختلالات ریتم ضربان قلب (که به آریتمی معروف هستند) باعث می شود که قلب ضربان غیر طبیعی (خیلی آهسته، خیلی سریع یا به شکلی نامرتب) باشد. سالانه میلیون ها نفر اختلالات ریتم قلب را تجربه می کنند که باعث اختلال در جریان خون به اندام های بدن آنها می شود. انواع مختلفی از آریتمی وجود دارد که برخی از آنها هیچ علامت یا نشانه هشدار دهنده ای ندارند. انواع شدید این اختلالات می توانند به صورت ناگهانی رخ داده و کشنده باشند.

3. بیماری ساختاری قلب به ناهنجاری‌های بخش های مختلف قلب از جمله دریچه‌ها، دیواره‌ها، ماهیچه‌ها یا رگ‌های خونی شاره دارد. این مشکل ممکن است که در بدو تولد (مادرزادی) وجود داشته باشد یا پس از تولد از طریق عفونت، مصرف داروها یا عوامل دیگر ایجاد شود. افرادی که به این نوع از نقایص قلبی مبتلا هستند، در تمام سنین و مراحل زندگی خود به حمایت و مراقبت های پزشکی نیاز دارند و اغلب این مراقبت‌های پزشکی مداوم به استفاده از روش‌های جراحی نیز می انجامد.

4. نارسایی قلبی یک بیماری جدی است که پس از آسیب یا ضعیف شدن قلب ایجاد می شود. دو عامل شایع نارسایی قلبی، حمله قلبی و فشار خون بالا هستند. درمان موثری برای این دسته از مشکلات وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام، تغییر شیوه زندگی و دارو می تواند به افراد مبتلا کمک کند تا زندگی سالم داشته باشند و طول عمرشان نیز افزایش یابد.

سایر بیماری های قلبی شامل عفونت ها، بزرگ شدن ماهیچه قلب و اختلالات ارثی است.

اگرچه همه انواع بیماری های قلبی میتوانند خطرناک و آسیب رسان باشند، ما در اینجا به بررسی شایع ترین نوع از بیماری های قلبی یعنی آترواسکلروز می پردازیم.

آترواسکلروز چیست؟

آرترواسکلروز و آترواسکلروز (تصلب شرایین) گاهی اوقات به معنای یکسان هستند، اما در حقیقت بین این دو اصطلاح تفاوت وجود دارد.

آرترواسکلروز (PAD) زمانی اتفاق می‌افتد که عروق خونی (شریان ها) که اکسیژن و مواد مغذی را توسط خون از قلب به سایر قسمت‌های بدن حمل می‌کنند، ضخیم و سفت می‌شوند و خون رسانی در سیستم گردش خون به اندام های بدن با مشکل مواجه می شود. شریان های سالم انعطاف پذیر و قابل ارتجاع هستند. اما با گذشت زمان، دیواره‌های سرخرگ‌ها سفت شده و موجب آسیب اندوتلیوم می گردد. 

آترواسکلروز (تصلب شرایین) یکی از انواع آرترواسکلروز است که ناشی از تجمع چربی، کلسترول و سایر مواد در دیواره عروق (اندوتلیوم) و شریان ها است. تجمع این مواد در سطح داخلی رگ ها، پلاک نامیده می شود. تشکیل پلاک موجب می شود قطر رگ ها کاهش یافته و جریان خون مسدود گردد. همچنین ممکن است متلاشی شدن پلاک ها سبب لخته شدن خون شود. گرچه آترواسکلروز اغلب به عنوان بیماری قلبی در نظر گرفته می شود، اما می تواند شریان ها را در هر نقطه از بدن تحت تاثیر قرار داده و قسمت های مختلف را دچار بیماری کند. آترواسکلروز قابل درمان است. عادات سبک زندگی سالم می تواند به پیشگیری از تصلب شرایین کمک کند.

آترواسکلروز (تصلب شرایین) چه علائمی دارد ؟

آترواسکلروز خفیف معمولاً هیچ علامتی ندارد و علائم بیماری زمانی بروز می کند که عروق خونی به حدی مسدود شده باشد که خون رسانی کافی به اندام ها در اثر گرفتگی عروق اتفاق نیفتد. گاهی ایجاد لخته خون، جریان خون را به طور کامل مسدود می کند و باعث حمله قلبی یا سکته مغزی می شود. در PAD متوسط تا شدید با توجه به اینکه کدام شریان دچار گرفتگی شده است، علائم متفاوتی بروز می کند که شامل:

• آترواسکلروز در شریان های قلب ممکن است موجب احساس درد یا فشار قفسه سینه گردد؛

• تصلب شرایین در شریان‌های منتهی به مغز باعث بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در بازوها یا پاها، مشکل در صحبت کردن یا تکلم، از دست دادن موقت بینایی در یک چشم یا افتادگی عضلات صورت می شود؛

• گرفتگی عروق در شریان های بازوها و پاها موجب پا درد و کاهش فشار خون در اندام آسیب دیده می گردد؛

• PAD در شریان های خون رسان به کلیه نیز موجب نارسایی کلیوی و بالا رفتن فشار خون می شود.

چه عواملی موجب ایجاد آترواسکلروز می شود ؟

تصلب شرایین ممکن است از دوران کودکی آغاز شود و بیماری به تدریج پیشرفت کند. علت دقیق ابتلا به بیماری هنوز شناسایی نشده است، ولی گروهی از عوامل موجب آسیب اندوتلیوم (سطح داخلی عروق خونی) می شوند که شامل:

• افزایش فشار خون؛

• افزایش کلسترول و تری گلیسیرید در خون؛

• سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری های عروقی، حمله قلبی و سکته مغزی؛

• سیگار کشیدن و استعمال دخانیات؛

• دیابت و مقاومت به انسولین؛

• چاقی، کم تحرکی و رژیم غذایی ناسالم؛

• افزایش سن؛

• التهاب ناشی از آرتریت، لوپوس، پسوریازیس یا بیماری التهابی روده.

زمانی که دیواره داخلی شریان آسیب می بیند، سلول های خونی در محل آسیب دیده تجمع می یابند. با گذشت زمان، چربی ، کلسترول نیز به این مواد اضافه شده و پلاک تشکیل می شود.

تشخیص بیماری چگونه انجام می شود ؟

پزشک معالج بعد از معاینه و بررسی علائم بیماری و سوابق خانوادگی و گوش دادن به صدای قلب، ممکن است برای تشخیص تکمیلی انجام آزمایش هایی را توصیه کند که شامل:

• آزمایش خون : برای بررسی سطح قند و کلسترول خون انجام می شود. سطح بالای قند خون و کلسترول خطر ابتلا به تصلب شرایین را افزایش می دهد. آزمایش پروتئین واکنشی (CRP) نیز ممکن است برای بررسی پروتئین مرتبط با التهاب شریان ها انجام شود؛

• نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG) (EKG): این روش سریع و بدون درد است و در آن حسگرها (الکترودها) به قفسه سینه، دست ها و پاها متصل شده و فعالیت قلب را اندازه گیری می کند؛

• تست ورزش: اگر علائم PAD در حین ورزش و فعالیت بدنی سنگین رخ دهد، پزشک ممکن است انجام این تست را توصیه کند. در این روش معمولا از شخص بیمار درخواست می شود روی تردمیل راه برود یا بدود و در این هنگام میزان فعالیت قلب بررسی می شود. از آنجایی که ورزش باعث می‌شود قلب قوی‌تر و سریع‌تر از اغلب فعالیت‌های روزانه پمپاژ کند، تست ورزش می‌تواند مشکلات قلبی را نشان دهد؛

• اکوکاردیوگرافی: در این روش از امواج صوتی برای نشان دادن جریان خون در قلب استفاده می شود و گاهی اوقات همراه با تست ورزش انجام می شود؛

• سونوگرافی داپلر: فشار خون در نقاط مختلف دست یا پا توسط یک دستگاه سونوگرافی ویژه اندازه گیری می شود و سرعت جریان خون را نیز نشان می دهد؛

• شاخص مچ پا-بازویی(ABI) :در این آزمایش، فشار خون مچ پا با فشار خون بازو مقایسه می شود. تفاوت فشار خون بین مچ پا و بازو ممکن است به دلیل تنگی عروق، آسیب اندوتلیوم و نارسایی در سیستم گردش خون باشد؛

• آنژیوگرافی: این روش تشخیصی میزان گرفتگی عروق کرونر را نشان می دهد. معمولا یک لوله انعطاف پذیر بلند و نازک (کاتتر) از طریق کشاله ران یا مچ دست وارد رگ شده و به سمت قلب هدایت می شود. نشانگرهای خاص (رنگ) از طریق کاتتر به شریان های قلب جریان می یابد. این رنگ کمک می کند تا در طول آزمایش، سرخرگ ها واضح تر نشان داده شوند؛

• اسکن قلب: نوعی تصویربرداری از قلب است که میزان رسوبات کلسیم در دیواره شریان ها را نشان می دهد و هرچه این رسوب ها بیشتر باشند خطر ابتلا به بیماری های قلبی و سکته قلبی افزایش می یابد. 

راه های درمان اختلال تصلب شرایین چیست ؟

اصلی ترین و بهترین راهکار درمانی برای پیشگیری و درمان آترواسکلروز، تغییر سبک زندگی، تغذیه سالم و ورزش است، اما گاهی به علت پیشرفت بیماری و بنا بر تصمیم پزشک ممکن است نیاز به دارو درمانی یا جراحی نیز باشد. 

• دارو درمانی

• استاتین ها و داروهای کاهش دهنده کلسترول خون: چربی خون بالا یکی از مهمترین عوامل تنگی عروق کرونر قلب و حمله قلبی است. در میان انواع چربی های خون، کلسترول و به ویژه نوع بد (LDL) و مضر نقش مهمی در این زمینه دارند. استاتین ها معمولاً برای کاهش کلسترول، بهبود سلامت عروق و جلوگیری از تصلب شرایین استفاده می شوند. 

• آسپرین: این دارو موجب رقیق شدن خون و جلوگیری از لخته شدن خون می شود. درمان روزانه با مقدارکم برای پیشگیری اولیه از حمله قلبی یا سکته مغزی موثر است. 

• داروهای کاهش دهنده فشار خون: این داروها طبق تشخیص پزشک تجویز می شود و با کاهش فشار خون و به تعادل رساندن سیستم گردش خون احتمال وقوع حمله قلبی و سکته مغزی را کم می کند.

• برخی داروهای مرتبط با دیابت نیز ممکن است برای کاهش احتمال وقوع تصلب شرایین تجویز شود. گاهی برای کاهش درد ناشی از تنگی عروق در هنگام ورزش نیز، مصرف داروهای خاص توسط پزشک توصیه می شود.

• جراحی یا سایر روش ها: در صورت آترواسکلروز شدید و شرایط حاد بیمار و عدم پاسخ به دارو درمانی، طبق نظر پزشک جراحی انجام می شود.

چگونه می توان از مبتلا شده به آترواسکلروز پیشگیری نمود ؟

تمامی مواردی که برای درمان بیماری به بیماران توصیه می شود، در پیشگیری از ابتلا به بیماری نیز موثر هستند. به طور کلی تغییر سبک زندگی و تغذیه با مواد غذایی سالم، اجتناب از مصرف دخانیات، فعالیت بدنی و انجام تمرینات ورزشی منظم و دوری از استرس و آزماش های چکاپ سالانه در پیشگیری از مبتلا شدن به بیماری های عروقی بسیار موثر است.

فشار خون و کلسترول بالا دو عامل اساسی برای ابتلا به بیماری های عروقی و تصلب شرایین است، مصرف برخی مواد خوراکی در کاهش فشار خون و کلسترول موثر است و شامل:

• جو و سبوس جو (موجود در بلغور جو دو سر)؛

• کلسیم؛

• کاکائو؛

• روغن ماهی؛

• سیر؛

• چای سبز.

با رعایت موارد ذکر شده قطعا می توان در مسیر سلامت و بهبود کیفیت زندگی پیش رفت.