آزمایش های دوران بارداری برای بررسی وضعیت سلامت مادر و جنین

با وجود اینکه دوران بارداری برای اکثر خانم ها یک تجربه فوق العاده است، در عین حال به دلیل نگرانی هایی که در مورد سلامت جنین وجود دارد، می تواند دلهره آور باشد. به طور کلی، توصیه می شود که زوج هایی که قصد فرزند آوری دارند، پیش از اقدام به بارداری به پزشک زنان مراجعه کرده و آزمایشات پیش از بارداری را انجام دهند تا در طول دوره بارداری نگرانی های کمتری داشته باشند. در این مطلب به معرفی آزمایش های دوران بارداری و پیش از آن می پردازیم.

آزمایش های پیش از بارداری

به زوج هایی که دارای نسبت خویشاوندی و یا سابقه ابتلا به بیماری خاصی در خانواده هستند، توصیه می شود که پیش از اقدام به بارداری به مشاور ژنتیک مراجعه کرده تا شرایط آنها مورد ارزیابی قرار گیرد. در صورتی که پس از بررسی سابقه خانوادگی نیاز به انجام آزمایش های تکمیلی باشد، پزشک مشاور انجام آزمایش هایی مانند کاریوتایپ، آمنیوسنتز، تالاسمی و یا اگزوم را درخواست می دهد. هدف از انجام این نوع تست ها، تشخیص ناقل بودن والدین برای برخی اختلالات ژنتیکی شایع می باشد.

در بسیاری از موارد ممکن است زوجین ناقل بیماری هایی باشند که هیچ علائمی از بیماری را نداشته و از وجود آن بی اطلاعند. اما توجه به این نکته مهم است، که این افراد می توانند بیماری را به فرزندان منتقل کنند. معمولاً سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری و قومیت افراد از عوامل موثر و مورد توجه در مشاوره ژنتیک و انجام آزمایش ها هستند. 

یکی از مهم ترین آزمایش های دوران بارداری و پیش از آن، تست CBC (آزمایش خون) است که در آن فاکتورهای خونی مانند تعداد گلبول های سفید و قرمز ارزیابی می شوند. میزان هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد پلاکت ها از مهم ترین شاخص های مورد بررسی در آزمایش خون هستند.

هموگلوبین یکی از پروتئین های موجود در خون است که عملکرد آن اکسیژن رسانی به سلول های بدن می باشد و هماتوکریت شمارش و اندازه گیری تمامی سلول های خون است. زمانی که هر یک از این موارد در خون کاهش یابند، کم خونی اتفاق می افتد. پلاکت ها، نقش مهمی در فرایند لخته شدن خون دارند و به این دلیل بررسی پلاکت ها پیش از بارداری از اهمیت بالایی برخوردار است.

تست های سه ماهه اول بارداری

آزمایش های دوران بارداری در سه ماهه اول اغلب شامل آزمایش خون مادر و سونوگرافی جنین است که خطر ابتلای جنین به اختلالات مادرزادی را بررسی می کنند. انواع آزمایش های دوران بارداری در سه ماهه اول عبارتند از:

• سونوگرافی NT

• سونوگرافی NT در سه ماهه اول بارداری برای بررسی میزان شفافیت پشت گردن نوزاد (فضایی پر از مایع) انجام می شود و به پزشک در تشخیص خطر ابتلای جنین به ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم داون (تریزومی 21) کمک می کند.

• سونوگرافی برای تعیین استخوان بینی جنین

سونوگرافی معمولا در هفته های 11 تا 13 بارداری انجام می گردد و علت آن بررسی تیغه بینی می باشد، زیرا ممکن است استخوان بینی در برخی از نوزادان مبتلا به ناهنجاری های کروموزومی خاص مانند سندرم داون دیده نشود.

• آزمایش خون مادر

در این دسته از آزمایش های دوران بارداری دو فاکتور بسیار مهم در خون مادر باردار مورد ارزیابی قرار می گیرند که عبارتند از:

• پروتئین A پلاسما مرتبط با بارداری: این پروتئین در اوایل بارداری توسط جفت تولید شده و سطوح غیر طبیعی آن با افزایش خطر ناهنجاری کروموزومی مرتبط است.

• گنادوتروپین جفتی انسان: این هورمون نیز در اوایل دوره توسط جفت تولید شده و بالا رفتن سطح آن در خون با خطر بروز ناهنجاری های کروموزومی همراه است.

همه آزمایش های دوران بارداری در کنار هم می توانند در بررسی دقیق وضعیت جنین مفید باشد. در صورتی که نتایج تست ها غیرطبیعی باشد، مراجعه به مشاور ژنتیک و انجام سایر روش های تشخیصی دقیق مانند آمنیوسنتز، CVS یا نمونه برداری از پرزهای جفتی توصیه می گردد.

تست های سه ماهه دوم بارداری

در آزمایش های دوران بارداری (سه ماهه دوم، بین هفته های 15 تا 20)، عوامل مختلفی مورد ارزیابی قرار می گیرند که شامل: 

• غربالگری AFP

 AFP (آلفا فیتو پروتئین) نوعی پروتئین است که در دوران جنینی توسط کبد جنین تولید شده و در مایع آمنیوتیک (مایع رحمی) موجود است. این پروتئین از راه جفت وارد سیتم گردش خون مادر می شود. در این روش، میزان آلفا فیتوپروتئین اندازه گیری می گردد. سطوح غیر طبیعی AFP ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:

• ناهنجاری در ناحیه شکمی جنین

• جنین مبتلا به سندرم داون (تریزومی 21) یا سایر ناهنجاری های کروموزومی

• بیماری های نقص لوله عصبی باز، مانند اسپینا بیفیدا

• بارداری دوقلویی

• عدم تشخیص صحیح سن بارداری

• بررسی سطح هورمون های اینهیبین، گنادوتروپین انسانی و استریول

تست های سه ماهه سوم بارداری

یکی از آزمایش های دوران بارداری در سه ماهه سوم, تست گلوکز یا قند خون است که اغلب در هفته 28 ام انجام می شود. حدود 2 تا 5 درصد خانم های باردار دچار دیابت بارداری می شوند که در این افراد انسولین ترشحی نمی تواند سطح گلوکز خون را کاهش دهد. البته توجه داشته باشید که در اکثر افراد، این بیماری پس از تولد نوزاد بهبود پیدا می کند. در صورت ابتلا به دیابت بارداری، پزشک می تواند با کمک رژیم غذایی و ورزش این مشکل را کنترل نماید.

در این دوران علاوه بر انجام آزمایش های دوران بارداری، سونوگرافی هم انجام می شود که هدف از انجام آن موارد زیر است:

• بررسی رشد جنین

• تعیین موقعیت جنین

• ارزیابی جفت

• بررسی میزان مایع آمنیوتیک