استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف در درمان مولتیپل میلوما

مولتیپل میلوما نوعی بیماری سرطان پلاسماسل ها می باشد. بلازم به ذکر است که این این بیماری سرطان بوده و نوعی بیماری سرطان زا به شمار نمی رود. در حالت نرمال و در یک فرد سالم، پلاسماسل های طبیعی در مغز استخوان یافت شده و بخش مهمی از سیستم ایمنی را ایجاد می کنند. مغز استخوان بافت نرم داخل استخوان هاست. علاوه بر پلاسماسل ها، مغز استخوان محل تولید سایر سلول‌ های خونی مانند گلبول ‌های قرمز، گلبول ‌های سفید و پلاکت‌ ها نیز می‌ باشد. به طور کلی، سیستم ایمنی بدن هر فرد از چندین نوع سلول ساخته شده است که به منظور مبارزه با عفونت ها و سایر بیماری ها با یکدیگر همکاری می کنند.

لنفوسیت ها (سلول های لنفاوی) یکی از انواع اصلی گلبول های سفید در سیستم ایمنی هستند که شامل لنفوسیت های T و B می باشد. این دسته از سلول های سیستم ایمنی در بسیاری از نواحی بدن مانند غدد لنفاوی، مغز استخوان، روده ها و جریان خون مشاهده شده و حضور دارند. هنگامی که لنفوسیت های B به عفونت پاسخ می دهند، بالغ شده و به پلاسماسل تبدیل می گردند. این دسته از سلول های سیستم ایمنی بدن آنتی ‌بادی ‌هایی (ایمونوگلوبولین ‌ها) را تولید می‌ کنند که در زمان مبارزه با عفونت ها به بدن کمک می کند. در بیماری سرطان زمانی که پلاسماسل ها تغییر کرده و سرطانی می شوند، بیماری مولتیپل میلوما ایجاد می شود. در افراد مبتلا به این نوع بیماری سرطان، پلاسماسل ها نوعی آنتی بادی غیر طبیعی به نام پروتئین M تولید می کنند. 

البته باید توجه داشته باشید که از بیماری ها وجود دارند که دچار اختلالات پلاسماسل ها می گردند اما جز مولتیپل میلوما نیستند، این بیماری ها عبارتند از:

• گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص (MGUS)؛

• میلوم مولتیپل دود کننده (SMM)؛

• پلاسماسیتوما منفرد؛

• آمیلوئیدوز زنجیره سبک.

علائم مولتیپل میلوما

همانطور که گفته شد مولتیپل میلوما یکی از انواع سرطان خون است که در مراحل اولیه ممکن است علائمی در فرد ایجاد نکند اما با پیشرفت بیماری منجر به بروز طیف وسیعی از نشانه ها در فرد می گردد. از جمله علائمی که در افراد مبتلا به این نوع بیماری سرطان مشاهده می گردد می توان به موارد زیر اشاره نمود.

• بروز های استخوانی : 

مولتیپل میلوما می تواند باعث درد در استخوان های بدن شود البته این درد ها اغلب مبهم بوده و با حرکت کردن فرد شدیدتر می گردند؛

• شکستگی استخوان و فشردگی نخاع : 

مولتیپل میلوما می تواند استخوان ها را ضعیف کرده و احتمال شکستگی آنها را افزایش دهد که اغلب ستون فقرات و استخوان های بلند (بازوها و پاها) تحت تأثیر قرار می گیرند. از سوی دیگر، فشردگی نخاع می تواند منجر به بروز علائم زیر شود که عبارتند از:

- احساس بی حسی و ضعف در پاها و یا سوزن سوزن شدن؛

- اختلال در کنترل مثانه و روده.

• کم خونی :

یکی از مشکلات در افراد مبتلا به این نوع سرطان این است که بر تولید سایر سلول های خونی در مغز استخوان تأثیر گذاشته و منجر به کم خونی می گردد؛

• عفونت های مکرر :

افراد مبتلا به مولتیپل میلوما در برابر عفونت آسیب پذیر هستند زیرا این بیماری در سیستم ایمنی فرد تداخل ایجاد می کند؛

• افزایش سطح کلسیم در خون :

سطح بالایی از کلسیم در خون (هیپرکلسمی) می تواند در افراد مبتلا به مولتیپل میلوما ایجاد شود زیرا کلسیم بیش از حد از استخوان های آسیب دیده به جریان خون آزاد می شود؛

• خونریزی غیر معمول :

افراد مبتلا به این نوع بیماری سرطان، کبودی و خونریزی غیرمعمول (خونریزی) مانند خونریزی های مکرر بینی، خونریزی لثه ها و پریود های سنگین را تجربه می کنند؛ 

• غلیظ شدن خون :

این حالت اغلب به دلیل تولید پروتئین های اضافی ایجاد می شود که به عنوان هایپرویسکوزیته شناخته شده است؛

• مشکلات کلیوی :

در افراد مبتلا به این حالت از انواع سرطان خون، در اکثر موارد کلیه تحت تأثیر قرار گفته (نارسایی کلیه) و در نهایت از کار می افتد. 

علت ایجاد مولتیپل میلوما

تا به امروز علت دقیق ایجاد این نوع سرطان مشخص نشده است اما در اکثر موارد با تولید یک پلاسماسل غیرطبیعی در مغز استخوان آغاز می شود. دانشمندان معتقدند که برخی عوامل محیطی مانند اثرات قرار گرفتن در معرض تشعشعات، ناهنجاری های ژنتیکی و قرار گرفتن در معرض دیوکسین ممکن است در بروز این بیماری دخیل باشند. با توجه به اینکه سلول های سرطانی برخلاف سلول های طبیعی بالغ نشده و نمی میرند، تجمع پیدا کرده و سلول های نرمال را تحت تأثیر خود قرار می دهند. از سوی دیگر جمع شدن آنتی بادی های غیرطبیعی در بدن باعث ایجاد مشکلاتی مانند آسیب به کلیه ‌ها می گردد.

فاکتورهای خطر در ابتلا به مولتیپل میلوما

برخی عوامل می توانند خطر ابتلا به انواع سرطان ها از جمله مولتیپل میلوما را افزایش دهند که در این قسمت به آن ها اشاره کرده ایم:

• بالا رفتن سن؛

• جنسیت: خطر ابتلا به مولتیپل میلوما در مردان مقداری بالاتر از زنان می باشد؛

• نژاد: این بیماری در میان آمریکایی های آفریقایی تبار شایع تر از بقیه نژاد ها می باشد؛

• سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه ابتلا به این نوع بیماری سرطان در خانواده خود دارند، خطر ابتلا در آن ها بالاتر از بقیه می باشد؛

• چاقی.

تشخیص مولتیپل میلوما

زمانی که یک فرد با علائم مولتیپل میلوما به پزشک مراجعه می کند پزشک معالج در ابتدا سوالاتی در خصوص سابقه این بیماری در خانواده و علائم مشاهده شده می پرسد و در مرحله بعد با معاینه بالینی سلامت فرد مورد ارزیابی قرار می گیرد. از دیگر روش های مورد استفاده جهت تشخیص این بیماری می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• انجام آزمایش خون و ادرار؛

• تصویر برداری های MRI و CT اسکن؛

• بیوپسی مغز استخوان.

درمان مولتیپل میلوما

به طور کلی، این نوع بیماری سرطان قابل درمان نمی باشد و تنها می توان به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کرد. گاهی اوقات افراد مبتلا به میلوما بدون علامت یا درد هستند و نیاز به درمان های فوری نیست و تنها لازم است که فقط هموراه تحت نظر پزشک باشد تا شرایط بیماری کنترل شود. در صورتی که فرد مبتلا به میلوما علائم بیماری را بروز داده باشد نیاز به درمان دارد که در این قسمت برخی روش های درمانی که ممکن است پزشک معالج تجویز کند، توضیح داده می شود.

• شیمی درمانی : در روش شیمی درمانی با استفاده از برخی داروهای خاص سلول های میلوما از بین می روند البته ممکن است عوارض جانبی را برای فرد ایجاد کند که شامل ریزش مو و افزایش خطر ابتلا به عفونت ها می باشد؛

• مصرف استروئیدها : کورتیکواستروئیدها به تخریب سلول های میلوما کمک کرده و شیمی درمانی را موثرتر می کنند. رایج ترین انواع مورد استفاده این نوع داروها برای درمان میلوما، دگزامتازون و پردنیزولون هستند که عمومأ بعد از غذا از طریق دهان مصرف می شوند؛

• تجویز داروی تالیدومید : عملکرد این دارو در از بین بردن سلول های میلوما است که به بهبود بیماری کمک می کند البته به دلیل خواب آور بودن توصیه می شود که عصرها مصرف شود. درخصوص این دارو باید توجه داشته باشید که مصرف آن در خانم های باردار باعث نقص های مادرزادی می گردد و نباید مصرف شود؛

• بورتزومیب (Bortezomib) : این دارو نیز یکی از روش های درمانی موثر در روند درمان میلوما است که عموما عوارض جانبی مختلفی مانند احساس سوزن سوزن شدن دست ها و پاها، اسهال و خستگی را به همراه دارد؛

• پیوند سلول بنیادی : افرادی که تحت انجام شیمی درمانی قرار می گیرند، به دلیل استفاده از دز بالای داروها به مغز استخوان و سلول بنیادی مغز استخوان آسیب وارد می شود. در برخی موارد با توجه به نظر پزشک مقداری از سلول بنیادی مغز استخوان فرد پیش از انجام شیمی درمانی برداشته شده تا پس از اتمام روند درمان، مجددأ به فرد تزریق شود که نوع از پیوند مغز استخوان (یا پیوند سلول بنیادی) را اتولوگ می نامند. در برخی از بیماران نیز جهت پیوند مغز استخوان (پیوند سلول بنیادی) سلول ها را از یک فرد اهدا کننده مانند خواهر یا برادر جمع آوری می شود. 

امروزه استفاده از سلول های بنیادی یکی از روش های نوین و موثر در درمان بسیاری از بیماری هاست. سلول های بنیادی انواعی از سلول های تمایز نیافته هستند که توانایی تبدیل به سلول های تخصصی و تمایز یافته بدن و هم چنین تولید مجدد سلول های بنیادی را دارند که این پتانسیل سلول های بنیادی باعث شده که در بحث درمان بسیار مورد توجه قرار بگیرند. این سلول ها را می توان از منابع مختلفی مانند خون بندناف و مغز استخوان بدست آورد. با توجه به اینکه خون بندناف یکی از در دسترس ترین و غنی ترین منابع این سلول هاست، در زمان زایمان می تواند سلول بنیادی خون بندناف را جمع آوری و در بانک خون بندناف ذخیره نمود. برای افرادی که ذخیره خون بندناف ندارند، پیوند مغز استخوان مورد استفاده قرار می گیرد؛

• پرتودرمانی : روشی است که با استفاده از اشعه های پر قدرت مانند اشعه X به تخریب سلول های سرطانی می پردازد.