سرطان لنفوم غیر هوچکین چیست؟

سرطان لنفوم غیر هوچکین نوعی سرطان است که از سیستم لنفاوی آغاز می گردد. سیستم لنفاوی بخشی از سیستم ایمنی است که مبارزه با عفونت ها را بر عهده دارد. در سیستم لنفاوی مایع شفافی به نام لنف، از طریق عروق لنفاوی جریان می ‌یابد و حاوی گلبول ‌های سفید خونی است که به عنوان لنفوسیت ‌ها شناخته می ‌شوند. در این نوع سرطان سیستم لنفاوی، لنفوسیت ها به طور غیر طبیعی رشد کرده و باعث رشد تومور در سراسر بدن می گردد. بیماری لنفوم انواع مختلفی دارد که یک نوع آن سرطان لنفوم غیر هوچکین می باشد. لنفوسیت های آسیب دیده خاصیت مبارزه با عفونت خود را از دست می دهند و فرد را در برابر عفونت آسیب پذیرتر می کنند.

باید به این نکته داشت که بسیاری از انواع سرطان ها می توانند به غدد لنفاوی سرایت کنند، اما تنها سرطان هایی که از بافت لنفاوی شروع می شوند، از نوع لنفوم محسوب خواهند شد. از شایع ترین سرطان های سیستم لنفاوی می توان به لنفوم هوچکین، لنفوم غیر هوچکین، نفوم سلول B منتشر و لنفوم فولیکولار اشاره نمود که البته لنفوم غیر هوچکین (NHL) از لنفوم هوچکین شایع تر می باشد. تفاوت اصلی بین لنفوم هوچکین و NHL وجود نوعی سلول غیر معمول به نام سلول رید-استرنبرگ است. این سلول فقط در لنفوم هوچکین وجود دارد. علاوه بر این، لنفوم هوچکین و NHL گزینه های درمانی بسیار متفاوتی دارند. شایع ترین علامت سرطان لنفوم غیر هوچکین، تورم بدون درد در غدد لنفاوی است که معمولاً در گردن، زیر بغل یا کشاله ران احساس می شود.

این نوع سرطان سیستم لنفاوی در هر دو جنس و در هر سنی مشاهده شده است اما با بالاتر رفتن سن، خطر ابتلا به این بیماری افزایش می یابد به طوری که بیش از یک سوم افراد مبتلا، سنی بالای 75 سال را دارند.

انواع لنفوم غیر هوچکین

تاکنون انواع مختلفی از لنفوم غیر هوچکین شناسایی شده اند که اساس طبقه بندی آن ها، ظاهر سلول ها در زیر میکروسکوپ می باشد. انواع لنفوم غیر هوچکین به دو دسته لنفوم سلول T و لنفوم سلول B (رایج تر) تقسیم بندی شده اند. 

شایع ترین نوع لنفوم های سلول B ، شامل لنفوم منتشر سلول B و لنفوم فولیکولار می باشد. لنفوم منتشر سلول B بزرگ حدود 1 مورد از هر 3 مورد موارد ابتلا را تشکیل می دهد و لنفوم فولیکولار حدود 1 مورد از هر 5 مورد را شامل شده و از میزان شیوع پائین تری برخوردار است.

انواع کمتر شایع لنفوم سلول B عبارتند از:

• لنفوم بورکیت؛

• لنفوم سلول B منطقه حاشیه ای (marginal zone B-cell lymphoma)؛

• لنفوم لنفوپلاسمی؛

• لنفوم سلول B بزرگ مدیاستن (تیموس) اولیه (primary mediastinal large B-cell lymphoma)؛

• لنفوم لنفوسیتی کوچک.

دقت داشته باشید که لنفوم بورکیت یک نوع نادر و تهاجمی از انواع لنفوم غیر هوچکین است که از انواع عفونت ویروسی به شمار می رود. این نوع عفونت ویروسی در مناطقی که ویروس اپشتین بار (EBV) و مالاریای مزمن شایع است مانند جنوب صحرای آفریقا، یافت می گردد. لنفوم بورکیت (عفونت ویروسی) در کشور های دیگر از جمله آمریکا نیز مشاهده شده است که با انجام تحقیقات مختلف مشخص شده این بیماری اغلب در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند رخ می دهد. 

لنفوم غیر هوچکین چه علائمی دارد؟

افرادی که به این دسته از سرطان سیستم لنفاوی مبتلا می شوند، علائم مختلفی را بروز می دهند که عبارتند از:

• سرفه کردن و مشکل در تنفس؛

• خارش پوست؛

• درد در ناحیه قفسه سینه؛

• تورم غدد لنفاوی؛

• احساس بی اشتهایی؛

• تب و تعریق شبانه؛

• راش یا توده های پوستی؛

• درد یا تورم شکمی؛

• کاهش وزن ناگهانی.

بیماری به چه دلیل ایجاد می شود؟

علت دقیق ایجاد این نوع سرطان سیستم لنفاوی، در حال حاضر مشخص نشده است، اما عوامل خطر ساز متعددی برای آن شناسایی شده است که شامل:

• ابتلا به بیماری های تضعیف کننده سیستم ایمنی ؛

• مصرف داروهایی که باعث سرکوب گر سیستم ایمنی ؛

• ابتلا به ویروس اپشتین بار (EBV)؛

• سابقه خانوادگی در ابتلا به بیماری؛

• افزایش سن؛

• جنسیت؛

• قرار گرفتن در محیط های دارای تشعشع و یا مواد شیمیایی؛

• ابتلا به عفونت هایی که سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می دهند مانند هپاتیت C؛

• ایمپلنت سینه.

تشخیص لنفوم غیر هوچکین چگونه انجام می شود؟

زمانی که بیمار با علائم مرتبط با سرطان غیر هوچکین به پزشک مراجعه می کند، پزشک معالج در ابتدا با انجام معاینات بالینی، اندازه و شرایط غدد لنفاوی را بررسی می کند. باید توجه داشت که در این نوع معاینات اندازه کبد و طحال نیز ارزیابی می شود. در مرحله بعد پزشک سوالاتی را در مورد سابقه خانوادگی فرد مطرح می کند، سپس برای اطمینان از تشخیص انجام برخی تست ها را تجویز خواهد کرد که در این قسمت به توضیح آن ها خواهیم پرداخت:

• معاینه بالینی : بررسی تورم غدد لنفاوی در ناحیه گردن، زیر بغل، کشاله ران و طحال یا کبد

• آزمایش خون و ادرار : آزمایش خون و ادرار یکی از روش های تشخیص سرطان غیر هوچکین می باشد که ممکن است به رد عفونت یا سایر بیماری ها کمک کند؛

• روش های تصویربرداری : پزشک معالج ممکن است از روش های تصویربرداری مانند CT، MRI و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) استفاده نماید؛

• آزمایش غدد لنفاوی : نمونه برداری یا بیوپسی غدد لنفاوی، به منظور برداشتن قسمتی از غدد لنفاوی و یا کل آن، یکی از روش های به کار گرفته شده توسط پزشک است. تجزیه و تحلیل بافت غدد لنفاوی در آزمایشگاه یکی از راه های تشخیص بیماری می باشد.

• آزمایش مغز استخوان : بیوپسی مغز استخوان و روش آسپیراسیون شامل قرار دادن یک سوزن در استخوان لگن برای برداشتن نمونه ای از مغز استخوان است. نمونه برای شناسایی سلول های لنفوم غیر هوچکین آنالیز می شود؛

• پانکچر کمری (spinal tap) : همواره این نگرانی وجود دارد که لنفوم ممکن است مایع اطراف نخاع را تحت تأثیر قرار داده باشد، به همین منظور پزشک ممکن است مقداری از مایع نخاعی را برای آزمایش خارج کند. در این روش در حین ضربه زدن به ستون فقرات، پزشک یک سوزن کوچک را به کانال نخاعی در قسمت پایین کمر وارد کرده و مقداری از مایع را خارج می کند.

درمان لنفوم غیر هوچکین به چه روش هایی صورت می گیرد؟

امروزه چندین روش درمانی مختلف برای سرطان لنفوم غیر هوچکین موجود است که پزشک با توجه به شرایط بالینی بیمار، نتایج آزمایش ها و شدت بیماری، بهترین روش درمانی را توصیه می کند. اگر سرعت رشد لنفوم در فرد پائین باشد و علائمی بروز ندهد ممکن است نیاز به درمان فوری نداشته باشد. در این حالت با چکاب های منظم روند پیشرفت بیماری مورد بررسی قرار می گیرد. در صورتی که لنفوم غیر هوچکین تهاجمی و دارای علائم باشد، پزشک روش های درمانی مختلفی را برای جلوگیری از پیشرفت بیماری ارائه می دهد که عبارتند از:

درمان دارویی هدفمند :

تمرکز روش درمان های دارویی هدفمند بر روی ناهنجاری های خاص موجود در سلول های سرطانی است که با محدود کردن، می تواند منجر به مرگ سلول های سرطانی شوند. برای لنفوم غیر هوچکین، داروهای هدفمند را می توان به تنهایی استفاده کرد اما در بیشتر موارد با شیمی درمانی ترکیب می گردد. این ترکیب می تواند به عنوان درمان اولیه و در صورت بازگشت لنفوم به عنوان درمان ثانویه مورد استفاده قرار گیرد.

شیمی درمانی :

شیمی درمانی یک درمان دارویی است که به شکل خوراکی یا تزریقی انجام شده و سلول های سرطانی را از بین می برد. از این داروها می توان به تنهایی، همراه با سایر داروهای شیمی درمانی یا همراه با سایر درمان ها استفاده کرد. این روش یک درمان اولیه رایج برای لنفوم غیر هوچکین به شمار می آید. همچنین اگر لنفوم پس از درمان های اولیه عود کند، ممکن است به عنوان یک گزینه درمانی مورد استفاده قرار گیرد.

پرتو درمانی :

پرتودرمانی روشی است که در آن از پرتوهای انرژی پرقدرت مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می گردد. معمولاً پس از شیمی درمانی از پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های لنفوم باقی مانده استفاده می شود.

مهندسی ژنتیک و استفاده از سلول های سیستم ایمنی برای مبارزه با لنفوم :

یک درمان تخصصی به نام chimeric antigen receptor (CAR)-T cell است که سلول‌های T را که با میکروب ها عوامل بیگانه مبارزه می‌کنند، با روش های مهندسی ژنتیک تغییر می دهد تا با سرطان مبارزه کرده و دوباره به بدن فرد تزریق می گردد. سلول درمانی CAR-T ممکن است گزینه ای برای انواع خاصی از لنفوم غیر هوچکین سلول B باشد که به درمان های دیگر پاسخ نداده اند.

پیوند مغز استخوان :

پیوند مغز استخوان که به عنوان پیوند سلول های بنیادی نیز شناخته می شود، شامل استفاده از دوزهای بالای شیمی درمانی و پرتودرمانی برای سرکوب مغز استخوان و سیستم ایمنی بدن است. سپس سلول های بنیادی مغز استخوان سالم از بدن فرد بیمار یا اهدا کننده به خون تزریق می شود و سبب بازسازی سلول های مغز استخوان می شود.

ایمونوتراپی :

در روش ایمونوتراپی از سیستم ایمنی بدن فرد برای مبارزه با سرطان استفاده می گردد. سیستم ایمنی بدن که با بیماری مبارزه می کند ممکن است به سلول های سرطان حمله نکند زیرا سلول های سرطانی پروتئین هایی تولید می کنند که به آن ها کمک می کند از سلول های سیستم ایمنی پنهان شوند. ایمونوتراپی موجب اختلال در این فرایند و سرکوب سلول های سرطانی می شود.