درمان بیماری آلزایمر (AD) با سلول بنیادی

بیماری آلزایمر (AD)، نوعی بیماری دژنراتیو پیشرونده عصبی است که بر حافظه، تفکر و رفتار فرد بیمار تأثیر منفی می گذارد. آلزایمر یک نوع پیشرونده از زوال عقل است که طبق آمارهای انجمن آلزایمر حدود 60 تا 80 درصد از موارد زوال عقل را شامل می شود. اکثر افراد مبتلا به این بیماری پس از سن 65 سالگی تشخیص داده می شوند. اگر بیماری AD در سنین پائین تشخیص داده شود به عنوان بیماری آلزایمر شروع در سنین پایین یا شروع زودرس طبفه بندی خواهد شد. بسیاری از مردم تصور می کنند که بیماری آلزایمر همان زوال عقل است اما باید توجه داشت که آلزایمر نوعی از زوال عقل بوده که علائم آن به تدریج ظاهر می گردند. 

عوامل مختلفی در بروز بیماری آلزایمر دخیل هستند که خطر ابتلا به ان را در افراد افزایش می دهند. این فاکتورهای خطر عبارتند از:

• بالا رفتن سن: این بیماری اغلب در افراد بالای 65 سال بروز می یابد؛

• سابقه خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی این بیماری در فردی وجود داشته باشد، با احتمال بیشتری مستعد ابتلا خواهد بود؛

• ژنتیک: برخی ژن های خاص که مرتبط با بیماری آلزایمر هستند؛

• استعمال دخانیات؛

• افسردگی؛

• ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی؛

• سابقه ضربه مغزی؛

• ابتلا به سندرم داون.

علائم بیماری آلزایمر

هر فردی در طول زندگی خود گاهی دچار فراموشی شده است اما افرادی که به بیماری آلزایمر مبتلا می شوند برخی علائم و نشانه های خاص دارند که با گذشت زمان و بالا رفتن سن شدید تر خواهد شد. علائم بیماری AD در مراحل مختلف متفاوت می باشد به طوری که فرد در مراحل پیشرفته دچار مشکلات حادی خواهد شد. برخی از این علائم عبارتند از:

• ناتوانی در انجام کارهای روزمره مانند استفاده از وسایل منزل؛

• فراموش کردن کارها؛

• مشکل در صحبت کردن، نوشتن و حل مسئله؛

• سردرگمی در مورد زمان و یا مکان؛

• تغییرات در اخلاق و شخصیت بیمار؛

• کناره گیری از جمع های دوستانه یا خانوادگی.

البته باید توجه داشته باشید که داشتن این علائم به معنی بیمار بودن قطعی نمی باشد بلکه پزشک متخصص می تواند در این خصوص تشخیص دقیق را ارائه دهد. 

علت بروز بیماری آلزایمر

تا امروز دلیل قطعی بروز بیماری فراموشی یا آلزایمر مشخص نشده است اما به نظر می رسد که ژنتیک نقش مهمی در این زمینه داشته باشد. در تحقیقات مختلف نشان داده شده است که در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر، نوعی پروتئین غیر طبیعی در سلول های مغزی و سایر سلول های اطراف آنها ساخته می شود. یکی از این پروتئین ها آمیلوئی است که دو فرم مختلف آن در سلول های اطراف مغز پلاک ایجاد می کنند و پروتئین دیگر، تائو (Tau) است که درون سلول های مغزی تجمع می یابد. 

یکی از ژن ه ای مهم دخیل در بروز آلزایمر، ژن آپولیپوپروتئین E (APOE) است که پروتئینی را کد می کند. انسان دارای سه نسخه از ژن APOE است: آلل ε2، ε3 و ε4. در صورتی که فردی دارای آلل ε4 در ژنوم خود باشد، احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر را دارد. ApoE جزء ذرات لیپوپروتئین در پلاسما در حاشیه، و همچنین در مایع مغزی نخاعی (CSF) و در مایع بینابینی(ISF) پارانشیم مغز در سیستم عصبی مرکز (CNS) است. ApoE یک انتقال دهنده اصلی چربی است که نقشی اساسی در توسعه، نگهداری و تعمیر CNS ایفا می کند و مسیرهای سیگنالینگ متعدد را تنظیم خواهد کرد.

تشخیص بیماری آلزایمر

هیچ روش قطعی برای تشخیص بیماری آلزایمر وجود ندارد اما زمانی که یک نفر با علائمی نظیر فراموشی و آلزایمر به پزشک مراجعه می کند، پزشک معالج در ابتدا تلاش می کند تا با سوالاتی علائم فرد را ارزیابی کند. در مرحله بعد برای بالا بردن دقت تشخیص از آزمایش ‌های ذهنی، فیزیکی، عصبی و تصویربرداری استفاده خواهد کرد که شامل موارد زیر می باشد. 

• تصویر برداری MRI: این روش می تواند به شناسایی نشانگر های کلیدی مانند التهاب، خونریزی و مشکلات ساختاری کمک کند؛

• سی تی اسکن: سی تی اسکن تصاویر اشعه ایکس را می گیرد که می تواند به پزشک کمک کند تا ویژگی های غیر طبیعی مغز شما را جستجو کند؛

• انجام آزمایش خون؛

• تست ژنتیک.

درمان بیماری آلزایمر

در بحث درمان بیماری آلزایمر برخی داروها می توانند در بهبود موقت برخی علائم تجویز شوند که شامل موارد زیر می باشد:

• مهارکننده های استیل کولین استراز(AchE) : این داروها سطح استیل کولین را افزایش می دهند، ماده ای در مغز که به سلول های عصبی کمک می کند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این دارو در حال حاضر فقط توسط متخصصان مانند روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب قابل تجویز هستند؛ 

• دونپزیل، گالانتامین و ریواستیگمین : از این داروها برای بیمارنی که در مراحل اولیه تا میانی آلزایمر هستند، استفاده می شود؛

• ممانتین : ممانتین برای بیماری آلزایمر در مراحل متوسط یا شدید تجویز می گردد. بیمارانی که نمی توانند مهارکننده های AChE را مصرف کنند یا قادر به تحمل آن نیستند، مصرف این دارو مناسب بوده و تجویز می گردد. این دارو با مسدود کردن اثرات مقدار بیش از حد یک ماده شیمیایی در مغز به نام گلوتامات عمل می کند.

امروزه با پیشرفت تکنیک های استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها، تحقیقات و آزمایشات متعددی در زمینه درمان آلزایمر با سلول های بنیادی انجام شده است که در قسمت بعد توضیح داده می شود.

نقش درمانی سلول های بنیادی در درمان بیماری آلزایمر

در حال حاضر، هیچ درمانی برای آلزایمر وجود ندارد، اگرچه این بیماری تا حدی با داروهای مناسب قابل کنترل است. امروزه به دلیل پیشرفت هایی علم پزشکی در استفاده از پیوند سلول بنیادی در درمان بیماری ها، باعث شده که محققان به بحث سلول بنیادی و درمان آلزایمر توجه ویژه ای نشان دهند. سلول بنیادی به انواعی از سلول های تمایز نیافته بدن گفته می شود که توانایی تبدیل و تمایز به انواع مختلفی از سلول های تخصص یافته را دارند. سلول بنیادی از منابع مختلفی در بدن قابل برداشت می باشد که مهم ترین آنها خون بندناف و مغز استخوان می باشد که با عنوان پیوند مغز استخوان شناخته شده است. خون بندناف یکی از در دسترس ترین و غنی ترین منابع سلول بنیادی است که امروزه بسیاری از خانواده ها با ذخیره خون بندناف نوزاد خود، این سلول ها را برای آینده حفظ خواهند کرد. در صورتی که برای یک فرد خون بندناف ذخیره نشده باشد، جهت پیوند سلول بنیادی برای درمان بیماری های مختلف از پیوند مغز استخوان استفاده می گردد.

درمان با سلول بنیادی یک روش منحصر به فرد برای درمان بیماری آلزایمر است که شامل ورود سیستمیک سلول های بنیادی مزانشیمی به بدن می باشد. در زمان پیوند سلول های بنیادی به دلیل ورود مقادیر بالایی از این سلول ها به بدن، قادرند التهاب را در بدن شناسایی کرده و آن را ترمیم کنند. این ویژگی منحصر به فرد سلول های بنیادی چیزی است که آنها را به طور بالقوه درمانی مناسب برای بیماری آلزایمر می کند. هدف از درمان بیماری آلزایمر با سلول‌ بنیادی خون بندناف یا پیوند مغز استخوان، جایگزینی سلول ‌های آسیب‌ دیده با سلول‌ های بنیادی سالم است که می‌ توانند خود به خود رشد کرده و سلول‌های مغزی سالم جدید ایجاد کنند.

نقش سلول های بنیادی خون بند ناف در درمان بیماری آلزایمر چیست؟

سلول های بنیادی مزانشیمی(MSCs) یا سلول های بنیادی استرومایی، دسته از سلول های بنیادی هستند که قادرند به انواع مختلفی از سلول های بدن از جمله سلول های استخوانی، غضروف، سلول های ماهیچه ای و حتی سلول های عصبی تمایز پیدا کنند. آنها عمدتاً در مغز استخوان هر فرد یافت می شوند که با افزایش سن پیر شده و قدرت اثربخشی آنها با گذشت سال ها کاهش می یابد. بر اساس نتایج تحقیقات مختلف، پیوند سلول بنیادی مزانشیمی می تواند به افزایش بقا و فعالیت متابولیک سلول ها در بیماری آلزایمر کمک کرده و میزان رسوب پروتئین های آمیلوئیدی را کاهش دهد که این امر منجر به بهبود حافظه در فرد خواهد شد.

به طور کلی، تحقیقات در زمینه درمان آلزایمر با سلول های بنیادی بی خطر بودن آن را ثابت کرده است. اثربخشی درمان با سلول های بنیادی بسته به شرایط متفاوت است و امکان توقف پیشرفت بیماری و همچنین بازسازی نورون های آسیب دیده به جای کاهش آن یا مدیریت علائم را می تواند ایجاد کند.