پرده آمنیوتیک و کاربرد آن

پرده آمنیوتیک جنین یا پرده آمنیون چیست؟ غشای آمنیوتیک انسانی(hAM) یک ماتریکس خارج سلولی مبتنی بر کلاژن است که از جفت انسان مشتق شده است. پرده آمنیون از دو لایه تشکیل شده که لایه بیرونی که غشای کوریونی نامیده می شود، جنین را از بافت های مادر جدا می کند. غشا آمنیوتیک داخلی ترین قسمت جفت است که در تماس مستقیم با جنین بوده و حفره آمنیوتیک را می پوشاند. وظیفه پرده آمنیوتیک جنین محافظت از جنین در دوران بارداری است. خود غشا آمنیوتیک از سه لایه اصلی ساخته شده است که شامل لایه اپیتلیال، غشای پایه و لایه استرومایی می باشد. لایه اپیتلیوم در غشا آمنیوتیک با یک لایه از سلول های اپیتلیال آمنیوتیک انسان(hAECs) مشخص می شود که معمولاً شکل ستونی یا مکعبی دارند. گزارش شده است که hAEC قادر است نشانگرهای سلول های بنیادی را بیان کند، پرتوانی اپی بلاست تمایز نیافته را حفظ کرده و دارای پرتوانی و توانایی تمایز به هر سه لایه زاینده را دارا می باشد.

پس از لایه اپیتلیالی، غشای پایه قرار گرفته است که سلول های آن کلاژن نوع III و IV و همچنین گلیکوپروتئین های غیرکلاژنی (لامینین ها، نیدوژن و فیبرونکتین) ترشح می کنند که غشای پایه hAM را تشکیل می دهند. این غشای پایه یکی از ضخیم ترین غشای موجود در انسان است و در دوران بارداری از جنین حمایت می کند. 

لایه سوم یا همان لایه استروما، یک لایه مزانشیمی غنی از کلاژن است که شامل سه جزء می باشد: 

جزء اول یا لایه فشرده، یک لایه متراکم و تقریبا بدون سلولی است که عمدتا از کلاژن نوع I و III و فیبرونکتین تشکیل شده است. جزء دوم لایه فیبروبلاست می باشد که در آن سلول های مزانشیمی فیبروبلاست مانند سلول های استرومایی مزانشیمی آمنیوتیک انسانی(hAMSC) و ماکروفاژهای نادر با شبکه فیبروبلاست غیرمتراکم را می توان مشاهده کرد. جزء سوم یا لایه بیرونی که لایه اسفنجی هم نامیده می شود به دلیل مقادیر بالای پروتئوگلیکان ها و گلیکوپروتئین ها دارای ظاهری اسفنجی در بخش های بافت شناسی می باشد. این لایه اسفنجی از فیبرهای کلاژنی با چینش غیرمتراکم ساخته شده و مزودرم آمنیوتیک و کوریونی را جدا می کند. انواع کلاژن I، III، V و VI که توسط سلول های hAMSC ترشح می ‌شوند، پروتئین ‌های اصلی ECM در لایه استروما را تشکیل می دهند. 

کاربردهای پرده آمنیوتیک

گزارش ‌هایی که بر روی عملکردهای فیزیولوژیکی لایه ‌های جنین متمرکز شده‌ اند نشان داده‌ اند که غشای آمنیوتیک نه تنها یک حمایت فیزیکی برای جنین فراهم می‌کند، بلکه به عنوان یک فیلتر فعال متابولیکی از طریق تعامل مستقیم با مایع آمنیوتیک عمل می‌کند. به طور خاص، حمل و نقل آب و مواد محلول و همچنین تولید فاکتورهای رشد، سیتوکین ها و سایر مولکول های زیست فعال توسط غشای آمنیوتیک تنظیم می شود. غشا آمنیوتیک علاوه بر نقشی که در دوران بارداری دارد، باعث شروع و حفظ انقباض رحم در زمان تولد نوزاد نیز می گردد. 

از ویژگی های پرده آمنیون می توان به شفاف بودن، بدون عروق بودن، ایمنی زایی پایین، ضد التهابی بودن، ضد اسکار و ترمیم زخم غشای آمنیوتیک اشاره کرد که این صفات منحصر به فرد باعث شده اند تا پرده آمنیوتیک جنین فراتر از نقش خود در داخل بدن عمل کند و طیف وسیعی از کاربردها را در پزشکی احیا کننده داشته باشد. استفاده بالینی از غشای آمنیوتیک سابقه طولانی دارد، به طوری که اولین گزارش‌ها در مورد کاربرد آن در درمان سوختگی ‌ها و زخم ‌های پوستی به بیش از یک قرن پیش باز می گردد. 

در مطالعات مختلف نشان داده شده است که استفاده از غشای آمنیوتیک در جراحی ها، به ویژه در زمینه هایی مانند بازسازی قرنیه و سطوح ملتحمه، درمان زخم های باز و زخم های تروماتیک و پیوند پوست می تواند بسیار مفید باشد. کارایی غشای آمنیوتیک در کاربردهای بالینی تنها با حفظ خواص بیولوژیکی آن در طولانی مدت قابل افزایش است. این موضوع در بحث درمان بیماری ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا وجود فاکتورهای رشد کلیدی مانند EGF، FGF، TGF، HGF در غشاهای آمنیوتیک ممکن است اثرات بالینی و مکانیسم‌ های عمل آن ها را توضیح دهد. در حال حاضر، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ های استاندارد شده در تعدادی از کشورها برای بهینه ‌سازی تولید غشای آمنیوتیک مناسب جراحی از جفت اهداکننده در حال توسعه است.

روش های جمع آوری و نگهداری جفت

به طور کلی جفت از خانم های باردار سالمی که تحت عمل جراحی سزارین قرار می گیرند پس از کسب رضایت آگاهانه مناسب به دست می آید. البته باید توجه داشته باشید که یک غربالگری سرولوژیکی دقیق باید برای اهداکنندگان باردار به منظور بررسی ویروس نقص ایمنی انسانی، هپاتیت B و C، ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی، سیفلیس، سیتومگالوویروس و سل انجام خواهد شد. جفتی که از زایمان سزارین بدست می آید نسبت به زایمان های طبیعی و واژینال ارجحیت دارد چون جفت ‌های حاصل از زایمان واژینال می‌توانند آلوده باشند، بنابراین برای پیوند نامناسب خواهند بود. 

پس از زایمان، جفت جمع آوری شده در یک محیط حمل و نقل استریل قرار داده می شود تا از خشک شدن آن جلوگیری گردد. سپس تحت شرایط آسپتیک پردازش می گردد تا hAM بدست آید. پس از شست و شوی مکرر جفت، آمنیون به راحتی از کوریون زیرین در امتداد صفحه شکاف طبیعی جدا می شود زیرا لایه اسفنجی hAM به سستی به کوریون متصل است. جفت به طور معمول با استفاده از محلول استریل نمکی حاوی آنتی بیوتیک هایی مانند استرپتومایسین، پنی سیلین، نئومایسین و آمفوتریسین قبل از ذخیره سازی شسته خواهد شد. 

کاربرد پرده آمنیوتیک جنین در مهندسی بافت

مهندسی بافت (Tissue Engineering) یا TE، تکنیکی است که در آن به تولید یا بازسازی بافت پرداخته می شود و هدف از انجام آن ترمیم بافت ها و یا ارتقا، عملکرد آنها می باشد. غشای آمنیوتیک انسان(hAM) به دلیل محتوای غنی از سیتوکاین ها، فاکتورهای رشد و کلاژن که به عنوان یک ماده احیا کننده بالقوه برای طیف گسترده ای از بافت های آسیب دیده در نظر گرفته شده است، برای اهداف بازسازی و ترمیم بافت ها بسیار مورد توجه قرار گرفته است. البته باید توجه داشت که تجزیه پذیری بالا hAM کاربرد عملی گسترده آن را در مهندسی بافت استخوان محدود می کند. بنابراین، به دلیل ویژگی ها و کاربردهای متعدد این محصول زیستی که اغلب در زمان زایمان دور ریخته می شود، می تواند در زمینه تولید پانسمان بیولوژیک برای ترمیم آسیب های وارده به بدن مانند سوختگی ها از آن استفاده نمود.