انواع پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان چیست؟

به طور کلی، پیوند سلول های بنیادی زمانی انجام می شود که مغز استخوان یک بیمار به دلیل بیماری، شیمی درمانی، پرتودرمانی و ... آسیب دیده باشد. 2 نوع پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول های بنیادی وجود دارد که دلیل تفاوت آن ها در منبعی است که این سلول ها جمع آوری می شوند. در اینجا به توضیح و معرفی انواع پیوند مغز استخوان می پردازیم:

1- پیوند اتولوگ (Autologous or autograft transplant): در این حالت سلول های بنیادی از خود فرد بیمار، پیش از انجام روند درمان جمع آوری شده اند. 

2- پیوند آلوژنیک (Allogeneic or allograft transplant): در این حالت سلول های بنیادی از فردی دیگر جمع آوری شده است. فرد اهدا کننده سلول های بنیادی می تواند یا از اعضای خانواده بیمار باشد و یا اینکه از افراد ناشناسی که از لحاظ فاکتورهای مورد نیاز، با فرد گیرنده تطابق داشته باشد، تامین گردد.

پیوند اتولوگ

در این نوع از اشکال پیوند مغز استخوان، اولین مرحله نیازمند جمع آوری سلول های بنیادی از خود فرد بیمار است که یا از مغز استخوان و یا از خون وی تهیه می گردد. پس از جمع آوری سلولهای بنیادی، آن ها را فریز می کنند. در مرحله بعد فرد بیمار شیمی درمانی و پرتودرمانی خود را آغاز کرده و بعد از اتمام جلسات درمانی، سلول های بنیادی جمع آوری شده به بدن بیمار تزریق می شوند.

از جمله مزایای این مدل از انواع پیوند مغز استخوان می توان به این امر اشاره کرد که چون منبع سلول ها خود فرد می باشد، مشکلی از لحاظ تطابق سلول ها وجود نداشته و احتمال رد پیوند به طور قابل توجهی کاهش پیدا می کند. 

از سوی دیگر انجام این حالت از پیوند مغز استخوان می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات می توان به این موضوع اشاره کرد که امکان دارد در زمان برداشت سلول های بنیادی، تعدادی از سلول های سرطانی نیز جمع آوری شده و پس از شیمی درمانی، دوباره به بدن فرد بازگرداند. 

اخیرا برای جلوگیری از انتقال مجدد سلول های سرطانی به فرد بیمار، سلول های بنیادی جمع آوری شده را پاکسازی می کنند. البته از جمله مشکلات پاکسازی این است که امکان دارد تعدادی از سلول های بنیادی در این فرآیند از بین روند.

این نوع پیوند عمدتاً برای درمان سرطان خون، لنفوم و مالتیپل میلوما استفاده می شود. گاهی اوقات برای سرطان های دیگر مانند سرطان بیضه و نوروبلاستوما و برخی سرطان ها در کودکان نیز توصیه می گردد. پزشکان می توانند از پیوند اتولوگ برای درمان بیماری هایی نظیر اسکلروز سیستمیک، مالتیپل اسکلروزیس (MS) و لوپوس استفاده کنند. 

پیوند آلوژنیک

پیوند سلول های بنیادی آلوژنیک یکی از انواع پیوند مغز استخوان است که منبع سلول های بنیادی مورد استفاده از اهدا کنندگان می باشد. در متداول ترین انواع پیوند آلوژنیک، سلول ها از افرادی تهیه می شوند که از لحاظ بافتی، کاملا با فرد گیرنده سازگار باشند. بهترین افرادی که می توانند اهدا کننده باشند شامل خواهر، برادر و افراد درجه یک است. 

نحوه انجام پیوند آلوژنیک مشابه با پیوند اتولوگ است. به این صورت که در مرحله اول، سلول های بنیادی از فرد اهدا کننده جمع آوری و فریز می گردد و در مرحله بعد، بیمار تحت درمان با روش هایی مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی قرار می گیرد. پس از اتمام جلسات درمانی، پیوند سلول های بنیادی انجام خواهد گرفت. 

سلول های بنیادی گرفته شده از جفت و بند ناف نوزادان از انواع پیوند آلوژنیک محسوب می شوند. این حجم کم از خون بند ناف دارای تعداد زیادی سلول بنیادی است که تمایل به تکثیر سریع دارند. پیوند خون بند ناف، هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان قابل انجام می باشد. 

یکی از مزایای پیوند آلوژنیک، این است که سلول های بنیادی تزریق شده میتوانند باعث تولید سلول های ایمنی و تقویت سیستم دفاعی بدن شوند. حضور این سلول های ایمنی برای از بین بردن سلول های سرطانی که پس از درمان با دوز بالا باقی می ماند، موثر است. از دیگر مزایای آنپیوند آلوژنیک میتوان به این موضوع اشاره کرد که در صورت نیاز می توان از اهدا کننده درخواست کرد که سلول های بنیادی یا حتی گلبول های سفید بیشتری اهدا کند.

باید توجه داشت که این مدل از انواع پیوند مغز استخوان می تواند مشکلاتی نیز به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات می توان به این موضوع اشاره کرد که سلول های سیستم ایمنی که توسط سلول های بنیادی فرد دهنده تولید شده اند، نه تنها قادرند به سلول های سرطانی فرد بیمار بلکه به سلول های سالم وی نیز حمله کنند.

پیوند آلوژنیک اغلب برای درمان انواع خاصی از لوسمی، لنفوم، مالتیپل میلوما و سایر اختلالات مغز استخوان مانند کم خونی آپلاستیک استفاده می شود.

شرایط اهدا کنندگان مغز استخوان

سلول های سیستم ایمنی از طریق فاکتورهای متعددی می توانند سلول های خودی را از غیر خودی تشخیص دهند؛ که از مهم ترین این عوامل می توان به آنتی ژن های لوکوسیت انسانی (HLA) اشاره کرد، که مهم ترین فاکتور در بحث شرایط اهداکنندگان مغز استخوان می باشد. HLA ها پروتئین هایی هستند که روی سطح اغلب سلول ها یافت می شوند. این پروتئین ها تعیین کننده اختصاصیت بافتی در هر فرد بوده و با دیگر افراد متفاوت می باشد. 

هر فرد دارای تعدادی آنتی ژن بر روی سطح سلول های خود است که از والدینش به ارث می برد و در نهایت به فرزندانش منتقل می کند. میزان شباهت HLA های فرد گیرنده و اهدا کننده، تعیین کننده درصد موفقیت پیوند است. بهترین حالت تطابق زمانی اتفاق می افتد که 6 مورد از اصلی ترین HLA های شناخته شده در هر دو فرد مشابه هم باشند.  

 این روش درمانی در آینده به طور کامل تری مورد استفاده قرار خواهد گرفت و طیف وسیعی از بیماری ها را درمان خواهد کرد. افراد می توانند جهت دریافت مشاوره در این زمینه از همکاران ما در آزمایشگاه های مرکز درمان ناباروری مام کمک گیرند.