درمان لوسمی مزمن با خون بندناف

لوسمی یا سرطان خون چیست؟ سرطان در بدن هر فرد زمانی شروع می شود که سلول ها به شکل غیرقابل کنترلی شروع به تقسیم کنند. سلول‌ های تقریباً در هر قسمت از بدن می‌توانند به سرطان تبدیل شده و به سایر قسمت‌ های بدن گسترش یابند که در اصطلاح به آن متاساز گفته می شود. لوسمی یا سرطان خون، به بیماری گفته می شود که در آن سلول های خون ساز مغز استخوان سرطانی شده و به شکل غیر قابل کنترلی شروع به تقسیم می کنند. وقتی یکی از این سلول ها دچار تغییرات شود تبدیل به سلول لوسمی خواهد شد و دیگر آنطور که باید بالغ نشده و به شکل غیرقابل کنترلی تقسیم می گردد. در برخی مواقع، سلول های سرطانی در بیماری سرطان خون از مغز استخوان خارج شده و وارد جریان خون شوند که این امر باعث بالا رفتن تعداد گلبول های سفید خون و گسترش سرطان (متاستاز) به سایز اندام ها خواهد شد. سرطان خون با انواع دیگر سرطان که از اندام هایی مانند ریه، روده بزرگ یا سینه شروع می شود و سپس به مغز استخوان گسترش می یابد متفاوت است. سرطان هایی که از جای دیگری شروع می شوند و سپس به مغز استخوان گسترش می یابند، سرطان خون نیستند.

بیماری سرطان خون به دو دسته لوسمی، و لنفوم طبقه بندی می شود که تفاوت آن ها در منشأ سلول های سرطانی است. در بیماری لوسمی گلبول های سفید خون دچار اختلال شده و به شکل غیر قابل کنترلی شروع به تقسیم می کنند. از سوی دیگر، لوسمی براساس سرعت پیشرفت بیماری به دو نوع لوسمی مزمن (پیشرفت آهسته) و حاد (سرعت پیشرفت بالا) طبقه بندی می شود .اما باید توجه داشته باشید که درمان لوسمی ‌های مزمن با وجود پیشروی آهسته سخت ‌تر از لوسمی ‌های حاد است.

در لوسمی مزمن، سلول ها می توانند تا حدودی بالغ شوند (شبیه گلبول های سفید طبیعی هستند) اما نه به طور کامل، به همین علت این سلول ها ممکن است ظاهری نسبتا طبیعی داشته باشند. آن ها معمولاً به اندازه گلبول های سفید معمولی قدرت مبارزه با عفونت ها و عوامل بیگانه ای که وارد بدن می شوند را ندارند اما طول عمر آن ها نسبت به سلول های طبیعی بیشتر است که این امر باعث تجمع آن ها و از بین بردن سول های نرمال مغز استخوان خواهد شد. یکی از مشکلات لوسمی مزمن این است که احتمال اینکه فرد علائم آن را در خود مشاهده کند می تواند زمان بر باشد و فرد سال ها با این بیماری زندگی کند.  

لوسمی لنفوسیتی مزمن(CLL) شایع ترین لوسمی در بزرگسالان است که منشأ آن گلبول ‌های سفید خاصی (به نام لنفوسیت‌ها) در مغز استخوان می باشد. لوسمی لنفوسیتی مزمن ابتدا از مغز استخوان شروع شده و بعد وارد خون می گردند. در لوسمی مزمن، سلول های سرطانی در بسیاری از افراد حداقل برای چند سال هیچ علامتی ندارند و با گذشت زمان، سلول ها رشد کرده و به سایر قسمت های بدن از جمله غدد لنفاوی، کبد و طحال گسترش می یابند.

علت ایجاد لوسمی مزمن

تا به امروز پزشکان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث شروع فرآیند ایجاد لوسمی مزمن می شود اما آنچه شناخته شده است این است که بروز تغییر یا جهش در DNA سلول های تولید کننده خون می تواند عامل بروز این بیماری باشد. در لوسمی مزمن، سلول ‌های غیرطبیعی علاوه بر اینکه کارایی بالایی ندارند، به حیات خود ادامه داده و زمانی که سلول‌ های سالم از بین می روند، تکثیر خواهند شد. زمانی که سلول ‌های غیرطبیعی در خون و اندام‌ های خاص تجمع پیدا می کنند علائم در فرد مشاهده خواهد شد. یکی از ویژگی های این سلول های سرطانی این است که می توانند سلول های سالم را از مغز استخوان خارج کرده و در تولید سلول های خونی اختلال ایجاد کنند.

عوامل خطر لوسمی مزمن

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به لوسمی لنفوسیتی مزمن را افزایش دهند عبارتند از:

• سن فرد: لوسمی مزمن اغلب در افراد مسن رخ می دهد؛

• داشتن یک نژاد یا قومیت خاص: برخی نژاد استعدا بالاتری در ابتلا به برخی بیماری ها دارند به عنوان مثال خطر ابتلای افراد سفید پوست به لوسمی لنفوسیتی مزمن بیشتر از سایر نژاد هاست؛

• داشتن سابقه خانوادگی سرطان خون و مغز استخوان: سابقه خانوادگی لوسمی مزمن یا سایر سرطان های خون و مغز استخوان می تواند خطر ابتلای افراد به این بیماری را را افزایش دهد؛

• قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی: برخی از علف کش ها و حشره کش ها می توانند در بالا بردن احتمال ابتلا به لوسمی مزمن موثر باشند، به عنوان مثال عامل نارنجی که در طول جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت، مشخص شده که با افزایش خطر ابتلا به لوسمی لنفوسیتی مزمن مرتبط است.

روش های تشخیصی لوسمی

امروزه روش های مختلفی برای تشخیص لوسمی در دسترس هستند که در اینجا به معرفی آنها می پردازیم:

آزمایش خون

• شمارش سلول ها:

یکی از مواردی که در آزمایش‌ ها و روش ‌های مورد استفاده برای تشخیص لوسمی استفاده می شود شامل مواردی است که به شمارش سلول های خونی می پردازند. به عنوان مثال، تعداد بالای سلول های B، یکی از انواع لنفوسیت ها، ممکن است نشان دهنده لوسمی لنفوسیتی مزمن باشد؛

• تعیین سلول های درگیر:

از دیگر فاکتورهایی که در آزمایش خون انجام می شود، تعیین کردن نوع لنفوسیت های درگیر در بیماری زایی است. آزمایشی به نام فلوسیتومتری یا ایمونوفنوتایپ به تعیین اینکه آیا افزایش تعداد لنفوسیت ها به دلیل لوسمی لنفوسیتی مزمن، یک اختلال خونی متفاوت یا واکنش بدن شما به فرآیند دیگری مانند عفونت است، کمک می کند. اگر لوسمی لنفوسیتی مزمن وجود داشته باشد، فلوسیتومتری همچنین ممکن است به تجزیه و تحلیل سلول های لوسمی برای مشخصه هایی که به پیش بینی میزان تهاجمی سلول ها کمک می کند کمک کند؛

• آنالیز لنفوسیت ها از لحاظ تغییرات ژنتیکی:

آزمایشی به نام هیبریداسیون درجا فلورسانس(FISH) کروموزوم های داخل لنفوسیت های سرطانی را برای یافت جهش های ژنتیکی مورد ارزیابی قرار می دهد. 

سایر روش های تشخیصی

در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌ ها و روش‌های دیگری را برای بالا بردن دقت تشخیص تجویز کند که عبارتند از:

• بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان؛

• تست های تصویربرداری، مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET).

درمان لوسمی مزمن

درمان در مراحل اولیه:

درمان لوسمی مزمن در هر فرد مبتلا بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع لوسمی، مرحله سرطان و اینکه آیا فرد علائم و نشانه ها را بروز داده است یا خیر، دارد. برخی از افراد مبتلا نیاز به درمان لوسمی مزمن ندارند. یعنی اگر لوسمی مزمن هنوز در فرد مبتلا علائمی ایجاد نکرده است، ممکن است نیازی به درمان فوری نباشد، چون در مطالعات مختلف نشان داده شده است که درمان زودهنگام عمر افراد مبتلا به لوسمی مزمن در مراحل اولیه را بالا نمی برد. 

درمان برای مراحل متوسط و پیشرفته:

اگر پزشک تشخیص دهد که فرد مبتلا به لوسمی مزمن نیاز به درمان دارد ممکن است از روش های زیر استفاده نماید که عبارتند از:

• شیمی درمانی:

شیمی درمانی یک درمان دارویی است که در آن سلول های در حال رشد سریع از جمله سلول های سرطانی تحت تأثیر قرار می گیرند؛

• درمان دارویی هدفمند؛

• ایمونوتراپی؛

• پیوند مغز استخوان:

پیوند مغز استخوان، که به عنوان پیوند سلول های بنیادی نیز شناخته می شود یکی از روش های نوین در درمان لوسمی مزمن می باشد. افرادی که شیمی درمانی انجام می دهند سلول های بنیادی مغز استخوان آنها تحت تأثیر قرار گرفته و از بین می رود. بنابراین پی از اتمام دوره شیمی درمانی پیوند سلول های بنیادی یا همان مغز استخوان برای فرد انجام خواهد شد که در آن سلول های بنیادی خون بالغ و سالم از یک اهدا کننده به فرد تزریق خواهد شد. البته امروزه سلول های بنیادی از منابع دیگری از جمله خون بندناف هم در دسترس هستند.

لوسمی مزمن و خون بندناف

سلول های بنیادی به دسته ای از سلول های تمایز نیافته گفته می شوند که علاوه بر توانایی تبدیل به سلول های تخصصی، قادرند که دوباره سلول های بنیادی را تولید کنند. این سلول ها را می توان از منابع مختلفی از جمله خون بندناف بدست آورد که یک منبع بسیار عالی از سلول های بنیادی بوده و در زمان زایمان می تواند آنها را جمع آوری و ذخیره نمود. بحث درمان لوسمی مزمن و خون بندناف موضوعی است که نظر بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده و تحقیقات متعددی بر روی آن انجام شده است. افرادی که مبتلا لوسمی مزمن هستند، زمانی که شیمی درمانی خود را آغاز می کنند دوزهای معمول این داروها می توانند به سلول هایی که دائما در حال تقسیم هستند از جمله سلول های بنیادی مغز استخوان آسیب رسانده و عوارض متعددی را در فرد ایجاد کند.

باید توجه داشته باشید که پیوند سلول های بنیادی یک درمان رایج برای لوسمی مزمن نمی باشد و تنها با صلاحدید پزشک قابل انجام است. سلول های بنیادی انواع مختلفی دارند که نوع سلول های بنیادی خون ساز اغلب در درمان لوسمی مزمن استفاده می گردد. این نوع سلول ها را می‌ توان از خون فرد (به نام پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی یا (PBSCT یا از مغز استخوان (به نام پیوند مغز استخوان یا BMT ) بدست آورد. باید توجه داشته باشید که پیوند مغز استخوان در گذشته بیشتر انجام می شد، اما امروزه تا حد زیادی با PBSCT جایگزین شده است.

پیوند سلول های بنیادی به دو شکل آلوژنیک و اتولوگ انجام می شود که در روش اتولوگ، سلول‌ های بنیادی از خون یا مغز استخوان خود بیمار جمع‌ آوری شده و پس از اتمام دوره های درمانی مجددا به او تزریق خواهد شد. مشکل پیوند اتولوگ این است که سلول های سرطان خون ممکن است با سلول های بنیادی جمع آوری شده و دوباره به بدن فرد بیمار بازگردانده گردد. در روش پیوند آلوژنیک سلول های بنیادی از فرد دیگری که از لحاظ مارکر های سطح سلولی (HLA) با فرد بیمار یا گیرنده تطابق دارد، پیوند زده می شود. در بیشتر موارد، یک خویشاوند نزدیک مانند یک برادر یا خواهر، همخوانی خوبی را با فرد گیرنده خواهد داشت. در موارد کمتر، ممکن است یک اهداکننده نامرتبط مشابه و مناسب پیدا شود.

در مجموع، در بحث درمان لوسمی مزمن اگر فرد دارای ذخیره خون بند ناف باشد، بهتر است که از برای درمان بیماری استفاده شود در غیر این صورت پیوند آلوژنیک سلول های بنیادی مناسب می باشد.