درمان فلج مغزی با سلول بنیادی خون بندناف

فلج مغزی، یکی از مهمترین علل ناتوانی حرکتی دوران کودکی است و رشد و توانایی های جسمی فرد را دچار اختلال می کند. فلج مغزی، طیف وسیعی از علائم از جمله ضعف عضلانی (ماهیچه ای) و ناتوانی های حرکتی است که می تواند در اثر آسیب به مغز نوزاد در حال رشد در دوران بارداری، در حین زایمان یا بلافاصله پس از تولد ایجاد شود. بروز تغییرات در ژن ها در سلول های مغز، کمبود اکسیژن برای رشد جنین، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و عفونت یا التهاب دردوران بارداری از عواملی هستند که می توانند در بروز فلج مغزی نقش داشته باشند. اما دلیل بروز آسیب هنوز به درستی مشخص نشده است.

علائم بیماری می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و اغلب همراه با سایر اختلالات یا ناتوانی ها رخ دهند. کودکان مبتلا به فلج مغزی اغلب در غذا خوردن، تعادل و هماهنگی حرکات، صحبت کردن و کنترل حرکات چشم دچار مشکل هستند. برخی نیز دچار اختلال در یادگیری یا سطحی از ناتوانی ذهنی هستند. اما به طور کلی، هیچ دو فرد مبتلا به فلج مغزی علائمشان یکسان نخواهد بود.

فلج مغزی، یک بیماری غیرپیشرونده است؛ بدین معنی که بیماری در طول زمان پیشرفت نخواهد کرد و بدتر نمی شود. در نتیجه، در صورت مداخله زودهنگام و انجام درمان های توانبخشی مختلف در طول زندگی فرد، می تواند به میزان قابل توجهی در کنترل علائم و مدیریت بیماری مؤثر باشد. 

درمان های رایج، صرفاً برای کنترل علائم و بهبود مهارت های ارتباطی فرد تجویز می شوند. برخی داروها می توانند در بیمارانی که دچار سفتی ماهیچه و حرکات بدنی محدود هستند، برای شُل شدن ماهیچه ها و انقباض راحت تر آن ها کمک کننده باشند. داروهای دیگری نیز برای رفع مشکلات تغذیه در نوزادان معرفی شده اند. متأسفانه هنوز هیچ درمان ویژه ای برای فلج مغزی وجود ندارد، اما دانشمندان و پزشکان همچنان در حال بررسی روش های درمانی جدید برای درمان فلج مغزی هستند و به دنبال پاسخ به این سؤال هستند که آیا تزریق سلول بنیادی در درمان کودک فلج مغزی مؤثر است یا خیر. 

درمان فلج مغزی با سلول بنیادی

تحقیقات بر روی درمان فلج مغزی با سلول بنیادی در مراحل اولیه ی خود به سر می برد و محققان در تلاشند که با استفاده از سلول های بنیادی بتوانند عملکردهای مختل شده در این بیماران را بهبود ببخشند. البته تا به امروز، هیچ درمان تأیید شده ای با سلول های بنیادی برای فلج مغزی کشف نشده است، اما تحقیقات در زمینه درمان فلج مغزی با سلول های بنیادی، نتایج امیدوارکننده ای را در آزمایشات بالینی اولیه نشان داده است. پیوند سلول های بنیادی توانسته است عملکرد بیماران را بهبود بخشیده و در مغز تغییرات مثبتی ایجاد نماید.

مغز و نخاع حاوی سلول هایی به نام سلول های پیش ساز عصبی هستند که می توانند به سلول های تخصصی مغز تبدیل شوند. یکی از راهکارهایی که امروزه دانشمندان برای درمان فلج مغزی پیشنهاد داده اند، این است که این سلول های پیش ساز عصبی را به بیماران فلج مغزی پیوند بزنند یا برای جایگزینی سلول های از دست رفته در مغز بیمار، این سلول های عصبی جدید را در آزمایشگاه تولید و سپس به بیمار تزریق کنند.

پیوند سلول های بنیادی نوعی درمان ترمیمی است که در آن، سلول های بنیادی از خود فرد یا شخص دیگری گرفته می شود و سپس به بدن بیمار تزریق می گردد. این سلول ها می توانند پس از تزریق و ورود به مغز بیماران مبتلا به فلج مغزی، جایگزین سلول های آسیب دیده یا سلول هایی شوند که عملکرد ندارند. سلول های جدید همچنین می توانند از سلول های عصبی پشتیبانی کنند.

البته هر سلول جدیدی که به مغز پیوند زده شود، باید بتواند به درستی با شبکه پیچیده میلیون ها سلول به هم پیوسته که سیگنال هایی را در اطراف مغز حمل می کنند، ارتباط برقرار کند. این مسئله، بسیار چالش برانگیز است و میتواند خطراتی بسیار جدی را برای بیمار به همراه داشته باشد. به همین دلیل است که محققان همچنان در حال آزمودن راهکارهای مختلف برای دستیابی به نتیجه ای ایمن برای بیماران هستند و هنوز موفق نشده اند استفاده از سلول های بنیادی برای درمان فلج مغزی را در کلینیک استفاده کنند.

محققان در مطالعات خود در آزمایشگاه از انواع مختلف سلول های بنیادی برای درمان آسیب های مغزی از جمله درمان فلج مغزی استفاده کرده اند و به دنبال طراحی درمانی بر پایه سلول های بنیادی هستند که حتی مدت ها پس از وقوع آسیب مغزی هم بتوان از آن در درمان بیماران استفاده کرد.

فلج مغزی و خون بندناف

فلج مغزی و خون بندناف از موضوعاتی هستند که امروزه در بحث استفاده از سلول های بنیادی بسیار مطرح هستند. بندناف، بافت زائدی است که پس از زایمان دور انداخته می شود. می توان از همین بندناف، در حین زایمان و پس از اینکه نوزاد به دنیا آمد، خونی غنی از سلول های بنیادی را جمع آوری کرد و بانک خون بندناف، منجمد و نگهداری کرد تا در صورت نیاز در آینده، برای درمان بیماری خود فرد، اعضای خانواده یا بیماران دیگر که هیچ نسبت خونی با بیمار ندارند، استفاده کرد. 

زمانی که از پیوند سلول های بنیادی برای درمان صحبت می شود، می توان انواع پیوند را صرف نظر از نوع سلول بنیادی مورد استفاده، به دو نوع آلوژنیک و اتولوگ تقسیم بندی کرد؛ آلوژنیک به معنای استفاده از سلول های بنیادی از یک اهدا کننده برای تزریق به بیمار، و پیوند اتولوگ به معنای استفاده از سلول های بنیادی خود بیمار برای درمان. 

توجه به این نکته ضروری است که پیش از انجام پیوند سلول های بنیادی باید بررسی های ژنتیکی مشخص لازم شود؛ زیرا پس از پیوند، امکان رد پیوند در بدن بیمار وجود دارد. به دلیل اینکه سلول ها از بدن یک فرد دیگر آمده اند و ممکن است سیستم ایمنی بدن بیمار، این سلول ها را بیگانه تلقی کرده و به آن ها حمله کند. اما در مقابل، استفاده از سلول های بنیادی خودی (پیوند اتولوگ) کمترین میزان خطر را برای بیمار به همراه دارد، چون این سلول ها برای سیستم ایمنی بدن او آشنا هستند.

با توجه به خطرات رد پیوند که ممکن است در پیوند سلول های بنیادی رخ دهد، میتوان گفت که جمع آوری خون بندناف در هنگام زایمان، یکی از اقدامات مفیدی است که امروزه در سراسر جهان انجام می شود و میتوان با ذخیره سلول های بنیادی خون بندناف، با خیال آسوده تری نسبت به آینده و بیماری ها زندگی کرد.

آیا تزریق سلول بنیادی در درمان کودک فلج مغزی موثر است؟

درمان فلج مغزی با روش سلول های بنیادی در ایران هم در سال 1397، در یک طرح تحقیقاتی برای درمان اطفال مبتلا به فلج مغزی در مرکز طبی کودکان انجام شد. در این طرح، از سلول های خون بندناف برای تزریق به 108 کودک 4 تا 14 ساله مبتلا استفاده شد. محققان در بررسی ها به این نتیجه رسیدند که بهترین سلولی که می توان برای بیماران فلج مغزی استفاده کرد، سلول های بنیادی خون بند ناف است. زیرا سلول بنیادی خون بندناف، کم عارضه ترین نوع از سلول های بنیادی هستند. همچنین در نتیجه این تحقیق در برخی از علائم بیماران از جمله وضعیت بدن و حرکات چشم بهبودی نسبی دیده شد. 

انتظاری که محققان از درمان با سلول های بنیادی دارند این است که این سلول ها پس از تزریق، به سلول های عصبی تبدیل شوند و با دیگر سلول ها ارتباط برقرار کنند. همچنین، بعد اینکه سلول ها توانستند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، باید بتوانند به ماهیچه هایی که حرکات بدن را کنترل می کنند، پیام هایی را انتقال دهند. این مسئله، در درمان فلج مغزی با سلول بنیادی یکی از اصلی ترین دغدغده محققان است. این درمان ممکن است سرعت پیشرفت بیماری را کُند یا حتی باعث پسرفت آن شود و به طور کامل متوقف کند. به خاطر داشته باشید که تحقیقات سلول های بنیادی برای فلج مغزی هنوز در مراحل اولیه است.